از دیدگاه تاریخی، چشم پزشکی اولین شاخه پزشکی است که از لیزر در درمان بیماری ها بهره گرفته است و هم اکنون نیز جایگاه ویژه ای در معالجه انواع بیماری های چشم دارد. نخستین عمل چشم پزشکی لیزری توسط دکتر یوناس پالیکاریس یونانی با استفاده از لیزر اگزایمر [1] برای برداشت لایه نازکی از قرنیه انجام شد.
در شاخه لیزر تراپی، بافت چشم را به دو دسته کلی تقسیم می کنند:
- بخش قدامی: قرنیه [2]، صلبیه [3]، جسم مژگانی [4] و عنبیه [5]
- بخش خلفی: عدسی [6]، زجاجیه [7] و شبکیه [8]
تکنیک های مختلف لیزر تراپی چشم
روش های لیزری که به منظور درمان بیماری های چشم مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از:
- لیزیک (LASIK)
- لازک (LASEK)
- Smile
- RK
- PRK
همچنین، از تکنیک های اپتیک و لیزر برای عکسبرداری های ظریف با دقت میکرومتر در تشخیص بیماری های چشم استفاده می شود که از جمله مهمترین آنها می توان از روش تومورشناسی همدوس اپتیکی [9] (OCT) نام برد.
انواع لیزرهای چشم پزشکی
در چشم پزشکی، طیف وسیعی از لیزرها مورد استفاده قرار می گیرند که تمامی نواحی فرابنفش، مرئی و مادون قرمز را در بر می گیرند.
- لیزر یونی کریپتون (Kr) به رنگ های زرد (لایه رنگدانه دار)، 568 نانومتر – زرد 530 نانومتر – قرمز (مشیمیه) 647 نانومتر – سبز 521 نانومتر
- لیزر ان.دی.یاگ (Nd:YAG) پیوسته و پالسی QSW (Q-switch) در خط های 1064 و 532 نانومتر
- لیزر اگزایمر آرگون فلوراید (ArF) در طول موج 193 نانومتر
- لیزر هولمیوم یاگ (Ho:YAG) در طول موج 2120 نانومتر
- لیزر اربیوم یاگ (Er:YAG) در طول موج 2940 نانومتر
- لیزر گاز کربنیک (CO2) در طول موج 10600 نانومتر
- لیزر یونی آرگون (Ar) در طول موج های آبی و سبز
- لیزر Nd:YLF در طول موج 1047 , 1053 نانومتر
- لیزرهای دیودی در طول موج 800 نانومتر
- لیزرهای فمتو ثانیه (fs)
- لیزر دای (رنگینه ای)
لیزر تراپی بخش قدامی چشم
مواد تشکیل دهنده:
رشته های کلاژن و آب میان بافتی. در بافت قرنیه عروق خونی وجود ندارد.
لیزر مناسب:
لیزر اگزایمر آرگون فلوراید (ArF)
کاربرد:
- جراحی انکساری قرنیه (کراتکتومی)، اصلاح نزدیک بینی و آستیگماتیسم، دوربینی
- برطرف کردن آسیب های بافتی (درمان قرنیه ناهنجار، آزردگی های ناشی از عوامل خارجی و پیوندهای قرنیه
مواد تشکیل دهنده:
بافت متراکم فیبروزی
مواد تشکیل دهنده:
شبکه عروقی
کاربرد:
درمان گلوکوم (گلوکومای زاویه باز)
مواد تشکیل دهنده:
رشته های کلاژن و سلول های رنگدانه دار
کاربرد:
گلوکوم (فشار چشم) یا گلوکومای انسدادی
لیزر تراپی بخش خلفی چشم
مواد تشکیل دهنده:
آب که با افزایش سن میزان آن کاهش می یابد، پتاسیم، پروتئین های محلول در آب کلسیم، پروتئین های نا محلول
لیزر مناسب:
لیزر ان.دی.یاگ (Nd:YAG) با پالس های پیکو ثانیه (ps)
کاربرد:
- برداشت کپسول خلفی (posterior capsulotomy) عدسی
- آب مروارید cataract
مکانیزم عمل:
در عمل جراحی لنز مبتلا به آب مروارید، بخش درونی لنز برش داده می شود.
مواد تشکیل دهنده:
حاوی تقریباً 98% آب است و 2% بقیه را سدیم کلراید و پروتئین های محلول در آب تشکیل می دهند.
مواد تشکیل دهنده:
عروق خونی و رنگدانه ( پیگمان اپیتلیوم، pigment epithelium )
لیزر مناسب:
لیزر یونی آرگون (Ar) با طول موج های آبی و سبز
کاربرد:
- بستن عروق خونی باز شده و یا متوقف ساختن خونریزی در شبکیه
- حفره های شبکیه
- جدا شدگی شبکیه (retinal detachment)
- ضایعات دیابتی شبکیه
- انسداد ورید مرکزی
- تباهی ماکولا در کهن سالی
- تومورهای شبکه
مکانیزم عمل:
بافت پس از جذب باریکه لیزر گرم می شود. در هنگام بروز آثار حرارتی، پروتئین ها از حالت طبیعی خارج شده و آنزیم ها غیرفعال می شوند. به این ترتیب، فرآینده لخته شدن (congealment) آغاز می شود.
[1] Excimer Laser
[2] Cornea
[3] Sclera
[4] Ciliary body
[5] Iris
[6] Lens
[7] Vitreous body
[8] Retina
[9] Optical coherence tomography